De klokken

Het eerste gelui – Geert van Wou

De Bovenkerk ontving haar eerste gelui in 1482.

Geert van Wou (ca. 1450-1527) , de uit Brabant afkomstige klokkengieter, kreeg de opdracht van de schepenen een passend gelui voor de Boventoren te gieten. Onderzoek door campanoloog Sjoerd van Geuns wijst uit, dat dit waarschijnlijk zes, maar mogelijk ook acht klokken zijn geweest.

Van Wou zou een geniaal gieter blijken te zijn, want hij kon als enige in zijn tijd klokken op toon gieten. Helaas weten we niet hoe hij dit heeft berekend of uitgevoerd. 

Het gelui was opgebouwd volgens de Middeleeuwse traditie met als derde klok de naamgever van de kerk.

	Namen	Doorsnede   Ø cm	Slagtoon	Kg
1.	Salvator	192,7	asº	4250
2.	Maria	172,9	besº	3000
3.	Nicolaas	157,3	c1	2300
4.	Martinus	147,8	des1	1800
5.	Cunera?	?	es1	1372
6	Petrus & Paulus	119,2	f1	1100
7.	Maria	101,1	as1	500?
8.	?	?	?	603?
			Totaal  ca. 14 925 kg.

Het gelui hing in een klokkenstoel met overkapping op de dakvloer van de tweede geleding van de toenmalige toren. Hier bevinden zich nu nog steeds de galmgaten. De luiders stonden op de eerste torenzolder. Toen rond 1570 de vierde geleding van de toren werd geplaatst, heeft de stadstimmerman, meester Floris Eickholt, daar ook de klokkenstoel getimmerd, die op de balken van de eerste klokkenstoel rustte. Zo kreeg het imposante gelui een hogere plaats. 

Geert van Wou overleed in 1527. Hij goot ruim 150 klokken – maar ook geschut! – voor Nederland en Duitsland. Deze werden vanwege hun onschatbare waarde nooit in een oorlog gevorderd en omgesmolten. De meester ligt in het koor van de Bovenkerk begraven, waar een gedenkplaat aan hem herinnert.

Scheefstand

Omdat de toren steeds meer begon te hellen – de zwakke ondergrond en de gebrekkige fundering konden het overgewicht van de vierde geleding niet aan – besloot het stadsbestuur rond 1600 alle klokken – op twee na – uit de toren te takelen. Maar dit bleek niet de oplossing voor het probleem, want het hellen zette zich door. Gelukkig kon de toren in 1686 door meester Jan de Jonge worden rechtgezet en konden de twee achtergebleven klokken weer als vanouds worden geluid. 

Het gelui van Van Wou keerde niet terug in de toren. Kampen was in 1580 overgegaan tot  de Reformatie en rond die sobere erediensten konden de veelkleurige klokkentonen makkelijk gemist worden.

De uitgetakelde klokken kwamen het stadsbestuur financieel goed van pas, want ze werden zoveel mogelijk  in de beiaard van de Nieuwe Toren (1664) opgenomen. Dit carillon werd gegoten door de beroemde klokkengieterts gebroeders Hemony. Maar bij hele uurslagen klinkt nog altijd Van Wou’s Salvatorklok.

Het vernieuwde gelui – Simon Laudy 2011

Deze klokkengeschiedenis bracht Kampenaar Hette Meijering ertoe in 1997 de stichting  “Luidklokken Bovenkerk” op te richten. De enthousiaste leden stelden zich ten doel het voormalige gelui van Van Wou weer in glorie te doen herstellen. Dit plan werd versneld doordat de aanwezige klokkenstoel dermate slecht was, dat de gemeente het luiden verbood. Een nieuwe, uitgebreide klokkenstoel (2004) bood in de toekomst mogelijkheden het gelui uit te breiden.

De Kamper stichting ‘CAS’ en het genootschap ‘De heeren van Campen’ – met 24 sponsoren – hebben de financiële middelen geboden om tussen 2007 en 2011 het gieten van 7 nieuwe klokken mogelijk te maken. Hiertoe werd de bekende klokkenspecialist Sjoerd van Geuns als adviseur aangetrokken die een dispositie samenstelde.

De jonge talentvolle klokkengieter Simon Laudy uit Finsterwolde kreeg de opdracht om zeven klokken te gieten in Van Wou-factuur die samen met de oude twee Van Wou-klokken een harmonieus gelui zouden vormen.

	Namen	Gieter	Slagtoon	Kg
1.	Martinus	Van Wou – 1482	Des-1	1800
2.	Nicolaas	Laudy      – 2010	Es-1	1620
3.	Petrus & Paulus	Van Wou – 1482	F-1	1100
4.	Jacobus	Laudy      – 2011	Ges-1	980
5.	Stephanus	Laudy      – 2009	As-1	650
6	Andreas	Laudy      – 2011	Bes-2	440
7.	Lucia Eleonora Jenny	Laudy      – 2011	Des-2	260
8.	Maria  Magnificat	Laudy      – 2011	Es-2	182
9.	Martha Hermpjen	Laudy      – 2011	F-2	145
			Totaal     7177 kg.

In vereenvoudigde vorm is de toonreeks: C – D – E – F – G – A – c – d – e 

Simon Laudy giet de laatste klok op het Muntplein

Nicolaas, een nieuwe klok

Op 7 mei 2010 werd de nieuwe – en vierde – klok van de Bovenkerk gegoten. Dit is gebeurd in de werkplaats van klokkengieter Simon Laudy te Finsterwolde (Gr.). 

De nieuwe klok kreeg de naam ‘Nicolaas’, genoemd naar de beschermheilige van de Bovenkerk. Nicolaas zou vooral vissers en zeelieden tijdens hun reizen beschermen. Aldus het verhaal over bisschop Nicolaas van Myra (Turkije) die leefde van ca. 280 – 350 na Chr.  Veel aan zee gelegen steden hebben een Sint-Nicolaaskerk zoals Genemuiden, Elburg en Vollenhove. 

Het embleem van de heilige Nicolaas is door Laudy gekopieerd van de Nicolaasklok uit ’t Zandt (Gr.) Deze Van Wouklok heeft hetzelfde formaat als de nieuwe klok.

Nieuwe klokken in de werkplaats van Laudy

Kamper klokkenluidersgilde ‘Geert van Wou’

Om de traditie van het handmatig klokluiden weer te doen herleven, werd in 2014 het Kamper klokkenluidersgilde ‘Geert van Wou’ opgericht. De luiders (m/v) krijgen hiervoor een opleiding en kunnen een certificaat behalen. Hoewel de toren met de klokken eigendom van de burgerlijke gemeente is, is het dagelijks beheer toevertrouwd aan dit gilde.

De klokken kunnen elektrisch worden geluid, maar het handmatig luiden biedt meer klanknuanceringen.  Er wordt vooral wekelijks geluid ter gelegenheid van allerlei feest- en gedenkdagen, zoals verjaardagen van het koninklijk huis, koningsdag, 4 en 5 mei, de Kamper uitdagen, Prinsjesdag en met St-Maarten en 6 december. Ook wordt er geluid bij een nationale ramp, zoals bij het neerschieten van de MH 17 op 17 juli 2014.

Kan luiden nog wel?

Omdat de zwakke ondergrond de toren opnieuw parten speelde, heeft de gemeente besloten sinds 2017 geen klokken meer te laten luiden. 

Van 2019-2020 is de toren grondig gerestaureerd, waarbij een extra fundering is aangebracht. Dat leek afdoende te zijn maar er diende zich een volgend probleem aan.

Scheuren in gewelven

In de kerk vertoonden de gewelven in toenemende mate scheuren. De oorzaak hiervan ligt in de ondergrond waar de Bovenkerk op is gebouwd. Deze bestaat uit een laag van ca. 8 meter veen en klei. De fundering van de kerk reikt echter niet dieper dan ca. 3 meter. Door het enorme gewicht van de kerk klinken het veen en de slappe kleilagen in waardoor het gebouw verzakt. Dit proces is al gaande zolang de Bovenkerk bestaat.

Helaas verloopt het zakken niet gelijkmatig. Het middenschip zakt door het hoge gewicht op de kolommen sneller dan de zijbeuken. Daardoor zijn met name de gewelven van de eerste zijbeuken beschadigd. Maar ook de Toren van de Bovenkerk vertoont een ander zettingsgedrag en zakt in westelijke richting (van de kerk af). Hierdoor is de schade aan de gewelven rond en boven het Hinszorgel ontstaan.  

Oorzaak

De oorzaak hiervan was het verzakken van de pilaren en wel in ongelijke mate.

Bovendien wreekte zich dat de gewelven boven het orgel in en aan de toren zijn gemetseld. Hierdoor worden trillingen van de toren aan de gewelven doorgegeven. Dit leidde de afgelopen jaren m.n. door de windbelasting tot ernstige scheurvorming en vallend gruis in de kerk. Hiervoor zijn tal van noodvoorzieningen aangebracht en zijn de hoogste beelden op het orgel er inmiddels afgetakeld. 

Inzet

De Protestantse gemeente Kampen heeft met de stichting Bovenkerk de handen ineen geslagen om met Van Hoogevest Architecten een doeltreffend restauratieplan op te stellen.

De stichting zet zich er voor in om niet alleen publiciteit maar ook financiële middelen te genereren, zowel bij particulieren, instanties als overheden.

Auteur: Hette Meijering

• Kijk ook op de website www.klokkenluidersgildekampen.nl

• Er worden in de Boventoren boeiende rondleidingen verzorgd. Neem hiervoor contact op met torenwachter Hette Meijering: hetmeijering@gmail.com of telefoon 038-3315493.

• www.stichtingbovenkerk.nl