De klokken van de Bovenkerk

De klokken van de Bovenkerk Kampen zijn ware monumenten. De inwoners van Kampen genieten sinds 1482 van het klokgelui uit de Bovenkerk.

Het eerste gelui – Geert van Wou

De Bovenkerk ontving haar eerste gelui in 1482.

Geert van Wou, de uit Brabant afkomstige klokkengieter, kreeg de opdracht een passend gelui voor de Boventoren te gieten. Onderzoek door S. van Geuns wijst uit dat dit waarschijnlijk zes, maar mogelijk ook acht klokken zijn geweest.

Van Wou zou een geniaal gieter blijken te zijn, want hij kon als enige in zijn tijd klokken op toon gieten. Helaas weten we niet hoe hij dit heeft berekend ofuitgevoerd. Het gelui was opgebouwd volgens de Middeleeuwse traditie met als derde klok de naamgever van de kerk.

Het gelui hing in een klokkenstoel met overkapping op de dakvloer van de tweede geleding van de toenmalige korte toren. Hier bevinden zich nu nog steeds de galmgaten. De luiders stonden op de eerste torenzolder. Toen rond 1570 de vierde geleding van de toren werd geplaatst, heeft de stadstimmerman mr. Floris Ekenholt, daar ook de klokkenstoel getimmerd, die op de balken van de eerste klokkenstoel rustte. Zo kreeg het imposante gelui een hogere plaats.

Geert van Wou overleed in 1527. Hij goot ruim 150 klokken – maar ook geschut! – voor Nederland en Duitsland. Deze werden vanwege hun onschatbare waarde nooit in een oorlog gevorderd en  omgesmolten.

De meester ligt in het koor van de Bovenkerk begraven, al waar een gedenkplaat aan hem herinnert.

Omdat de toren steeds meer begon te hellen – de zwakke ondergrond kon het overgewicht van de vierde geleding niet aan – besloot het stadsbestuur rond 1650 alle klokken – op twee na – uit de toren te takelen. Maar dit bleek niet de oplossing voor het probleem. Gelukkig kon de toren in 1686 door mr. Jan de Jonge worden rechtgezet en konden de twee achtergebleven klokken weer als vanouds worden geluid.

Het gelui van Van Wou keerde niet terug in de toren. Kampen was in 1580 overgegaan tot  de Reformatie en rond die sobere erediensten konden de veelkleurige klokkentonen makkelijk gemist worden.

Het zware gelui van Geert van Wou kwam het stadsbestuur financieel goed van pas, want er werden zoveel mogelijk  klokken in de beiaard van de Nieuwe Toren(1664) opgenomen. Dit carillon werd gegoten door de beroemde klokkengieterts gebroeders Hemony. Maar bij de halve en hele uurslagen klinken nog altijd Van Wou’s Maria- en Salvatorklok.

Het vernieuwde gelui – Simon Laudy 2011

Deze klokkengeschiedenis bracht Kampenaar Hette Meijering ertoe de stichting  “Luidklokken Bovenkerk” (1997) op te richten. De enthousiaste leden stelden zich ten doel het voormalige gelui van Van Wou weer in glorie te doen herstellen. Dit plan werd versneld doordat de aanwezige klokkenstoel dermate slecht was, dat de gemeente het luiden verbood. Een nieuwe, uitgebreide klokkenstoel (2004) bood in de toekomst mogelijkheden het gelui uit te breiden.

De Kamper stichting ‘CAS’ en het genootschap ‘De heeren van Campen’ – met ruim veertig sponsoren – hebben de financiële middelen geboden om tussen 2007 en 2001 het gieten van nieuwe klokken mogelijk te maken. Hiertoe werd de bekende klokkenspecialist Sjoerd van Geuns als adviseur aangetrokken die een compositieplan samenstelde.

De talentvolle klokkengieter Simon Laudy uit Finsterwolde kreeg de opdracht om zeven klokken te gieten in Van Wou-factuur die samen met de aanwezige klokken een harmonieus gelui zouden vormen.

In vereenvoudigde vorm is de toonreeks: C – D – E – F – G – A – c – d – e

Een nieuwe klok

Nicolaas, een nieuwe klok

Op 7 mei 2010 werd de nieuwe – en vierde – klok van de Bovenkerk gegoten. Dit is gebeurd in de werkplaats van klokkengieter Simon Laudy te Finsterwolde (Gr.).

De nieuwe klok kreeg de naam ‘Nicolaas’, genoemd naar de beschermheilige van de Bovenkerk. Nicolaas zou vooral vissers en zeelieden tijdens hun reizen beschermen. Aldus het verhaal over bisschop Nicolaas van Myra (Turkije) die leefde van ca. 280 – 350 na Chr. Veel aan zee gelegen steden hebben een Sint-Nicolaaskerk: Genemuiden, Elburg en Vollenhove. Maar ook Amsterdam, Utrecht  en Hamburg.

Het embleem van de heilige Nicolaas is door Laudy gekopieerd van de Nicolaasklok uit ’t Zandt (Gr.) Deze Van Wouklok heeft hetzelfde formaat als de nieuwe klok.

Kamper klokkenluidersgilde ‘Geert van Wou’

Om de traditie van het handmatig klokluiden weer te doen herleven, werd in 2012 een klokkenluidersgilde opgericht. De luiders (m/v) krijgen hiervoor een opleiding en kunnen een certificaat behalen.

Hoewel de klokken ook elektrisch zijn in te schakelen, biedt het handmatig luiden meer klanknuanceringen. Er wordt vooral wekelijks geluid ter gelegenheid van allerlei feest- en gedenkdagen, zoals verjaardagen van het koninklijk huis, koningsdag,  4 en 5 mei, de Kamper uitdagen, prinsjesdag en met St-Maarten en 6 december. Ook wordt er geluid bij een nationale ramp, zoals bij het neerschieten van de MH 17  op 17 juli 2014.

Beperkt luiden

Omdat ook nu de zwakke ondergrond de toren parten speelt, heeft de gemeente besloten slechts de kleine klokken te luiden. De grote worden gebeierd. Hierbij wordt de klepel met een touw tegen de klokkenwand geslagen. Onderzoek naar de bodemgesteldheid en de fundering van de toren zal tot een (definitieve) oplossing voor de toren moeten leiden.

• Kijk ook op de website van het Kamper klokkenluidersgilde Geert van Wou.

• Er worden in de Boventorenboeiende rondleidingen verzorgd. Neem hiervoor contact op met torenwachter Hette Meijering: e-mail hetmeijering@kpnmail.nl of telelefoon 038-3315493.

Kijk ook op de website van de BeiaardKring Kampen.